Waar de gedragsdeskundige op basis van wetenschappelijk onderzoek ‘slechts’ kan komen tot op waarschijnlijkheid gebaseerde bevindingen, is het doel van strafrechtelijk onderzoek te komen tot een categorische uitspraak. Dat laatste maakt dat de magistraat sterk categoriserend werkt. Wetenschappelijk bezien kan onderscheid gemaakt worden tussen deze vragen:
(1) wat zijn de oorzaken van gevolgen, en
(2) wat zijn de gevolgen van oorzaken.
De magistraat tracht bij strafrechtelijke waarheidsvinding terug redenerend een antwoord te vinden op vraag (1). (Gedrags)deskundigen trachten, vooruit redenerend, antwoord te vinden op vraag (2). Ziehier het verschil in denken en werken in die domeinen. Ze vinden een raakpunt in de PJ-rapportage in een strafzaak. Als een rapportage een ‘alternatief scenario’ oplevert, is de vraag welk scenario het meest waarschijnlijk is. Het is aan de rechter daar een categorisch antwoord op te geven.
In meer algemene zin is de vraag hoe een (gedrags) deskundige het best de bevindingen aan de magistraat kan presenteren. Dat geldt met name ook voor adviezen over het doorwerken van fysieke en psychische aandoeningen, en over toerekenen en risico’s. De rechter moet recht spreken met een categorische uitspraak: verdachte is wel of niet schuldig aan het tenlastegelegde. Hoe ernstiger het delict des te meer ‘geschokte rechtsorde’. Die houdt nauw verband met de component ‘vergelding’ in de straf.
Maar hoe verhouden die aspecten zich tot elkaar? Is er vanuit de optiek van de geschokte rechtsorde ruimte voor een pedagogische maatregel voor een jeugdige dader van een liquidatie? Is er voldoende maatschappelijk draagvlak voor de overtuiging dat een langdurige gevangenisstraf en tbs gecontraindiceerd is? En, overstijgend, hoe zijn op dit punt de ontwikkelingen geweest in de achterliggende decennia?
Tot ziens in Davos!
Namens de organisatie,
Geert Mensing, Harry Stikkelbroeck, Barbara Koudstaal, Linda Vijlbrief, Frank Kruisdijk, Medy Hulshof en Coen van Gestel.